Beste Henri

 

Beste Henri, 
uw lief kaartje bijzonder aan onze Miatina toegestuurd hebben wij met genoegen gelezen.

Op 11 maart 1918 schrijft Gustaaf vanuit Antwerpen een kaartje aan Henri in Amsterdam. Maart 1918, nog in volle oorlogstijd in België, en dat wordt ook duidelijk uit het bericht. Gustaaf schrijft over kleding die peperduur is: 130/150 frank voor een kostuum. En de tabak kost wel bijna 50 frank per kilo. In Antwerpen wordt puin geruimd  en zijn er veel discussies - geredekavel over activisten en passieven, zoals ge overigens in de Hollandsche kranten ook zult gelezen hebben.

Gustaaf vraagt Henri hoe het daar gaat in Amsterdam. Zeker een opfrissching van het zenuwtoestel na uw kalme leven. En: ge moogt van geluk spreken nog nuttig en belangwekkend uw tijd te kunnen overbrengen. 

Welk werk zou die Henri - Henri Van Dijk - daar uitvoeren in Amsterdam? Mogelijk werkt hij op het bureel van den heer Cuypers in het Rijksmuseum waar hij te bereiken is. Wie die Cuypers is, is niet meteen duidelijk. Zou het kunnen gaan om Pierre Cuypers (1827-1921), een Nederlandse architect die het ontwerp tekende voor het Rijksmuseum, en die in de bijgebouwen nog kantoor hield? Of misschien gaat het over zijn zoon, Joseph Cuypers (1861-1949), ook een architect, die het kantoor in 1894 overnam van zijn vader. De activiteiten van die Henri zullen vermoedelijk wel in de bouwkundige sfeer te situeren zijn. 

Deze enkele details zetten me op het spoor van de Belgische architect Henri Van Dijk die op 25 februari 1890 in Antwerpen geboren werd als Henricus Augustus Josephus. Hij was de zoon van de architect Franciscus (Frans) Henricus Van Dijk (1853-1939), een bouwkundige volgens de geboorteakte van zijn zoon, en van Maria Henrica Carolina Kamsteeg. Op de Zuiderlei [...] is alleman gezond, schreef Gustaaf aan Henri. De architect Henri Van Dijk werd inderdaad geboren op de Zuiderlei, en in 1920 woonden zijn ouders nog steeds op dat adres, nummer 40 op de Avenue du Sud - de huidige Amerikalei. 

Vader Van Dijk was, samen met Jean-Jacques Winders, architect van het KMSKA in Antwerpen. Hij ontwierp heel wat plannen voor woningen in de Cogels-Osylei, waaronder de huizengroep Scaldis. En samen met zoon Henri tekende hij in 1925 de verbouwing/vergroting van het Justitiepaleis op de Britselei. Frans was toen 74. Henri Van Dijk was verantwoordelijk voor de plannen van het Museum voor Volkskunde, en voor de heropbouw van het hoekhuis van de Wisselstraat met de Grote Markt, Den Bonte Mantel, waar een tijdlang de Stadswinkel was gevestigd. In de gevel van het gebouw is een gedenksteen ingemetst die verwijst naar de bouwmeester/architect. 

 In 1925 tekende hij ook het ontwerp voor de vergroting van het gesticht De Fraula in de Klappeistraat nr. 28 in Antwerpen. Henri trouwde pas laat; 44 was hij toen hij in 1934 huwde met Mary Van der Plancke (geboren op 3 februari 1907). Ze kregen 3 kinderen. Henri overleed op 23 oktober 1982.

Maar wat is dan de verhouding tussen Van Dijk en de kaartjesschrijver, Gustaaf - G. Huybrechs uit de Cogelslei 18 in Antwerpen? 

 

Huybrechs (Antwerpen, 2 januari 1883 - Antwerpen, 24 oktober 1940) blijkt een schoonbroer te zijn; hij was in 1911 gehuwd met de zus van Henri, Jeanne (Joanna Mathildis Gertrudis) en bij dat huwelijk was Henri getuige. Volgens de huwelijksakte was Huybrechs toen handelaar in graan, en Henri student. Op 27 februari 1915 werd in dat huwelijk een dochter, Maria Christina (Miatina) geboren - in Den Haag. Was het gezin Huybrechs-Van Dijk naar Nederland gevlucht voor de oorlog? En in 1921 was Henri  aangever van de geboorte van zoon Jozef Karel - Jos Huybrechs. Bij zijn oppensioenstelling verkreeg die laatste het archief van beide architecten, en over zijn grootvader Frans Van Dijk schreef hij in 1994 een boek; Frans Van Dijk, architect te Antwerpen (uitgegeven in eigen beheer). 

In dat boek lees ik dat er nog een link is tussen de families Van Dijk en Huybrechs: Alfons Huybrechs, de vader van Gustaaf, was in de Academie van Antwerpen een klasgenoot van Frans Van Dijk, de vader van Henri. En op bladzijde 212 vind ik de bevestiging van het "kalme leven" van Henri waar Gustaaf naar verwijst in zijn kaartje: 

Van 1912 tot ongeveer 1920 was het inderdaad zeer rustig op het architectenbureau van Frans Van Dijk en de activiteit werd er tijdens de oorlogsjaren zelfs praktisch volledig stilgelegd. Gedurende deze periode heeft Henri Van Dijk evenwel ook op het kantoor van de bekende Nederlandse architectenfamilie Cuypers te Roermond gewerkt. 

Volgens het bevolkingsregister van Roermond zou hij op 27 oktober 1915 zijn toegekomen op de Godsweerdersingel en op 9 januari 1919 zijn teruggekeerd naar de Zuiderlei in Antwerpen.

Waarde mevrouw, mag ik les nemen bij U?

 

Waarde Mevrouw,
Mag ik  U verzoeken mij te laten weten welken dag ik bij U mag komen les nemen. Nen dinsdag of zaterdag zou het zich voor mij het best schikken; donderdags is het me ook goed mocht dezen dag U beter bevallen.

Deze vraag wordt gesteld door Tine (voluit: Virginia Gertruda Hubertina) Muls (1883-1965) uit Antwerpen en zus van de letterkundige en conservator van het KMSKA, Jozef Muls (1882-1961) . Ze wonen beiden, ongetrouwd, op het adres Vleminckveld 27 in Antwerpen, in het huis genaamd "De Marentak", een huis ontworpen door de architect Flor Van Reeth. En niet toevallig draagt de kaart de foto van een gelijknamige villa "Marentak" in Kapellenbos, want die werd eveneens door die architect ontworpen voor de familie Muls.

Welke les zou Tine Muls zo graag willen volgen? De geadresseerde in de Bareellei 23 in Antwerpen is een zekere mevrouw L. Ontrop. Ver moet je dan niet zoeken, want L. Ontrop is de componist, dirigent en muziekpedagoog Lode Ontrop (1875-1941), getrouwd met Maria Breugelmans (1876-1949) die zanglerares was aan het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen - het conservatorium waar ook haar man doceerde.  
Het adres van het gezin liet me even in twijfel. Bareellei? Ik moest spontaan denken aan de Oude Bareellei in Merksem. Maar daar was in het adresboek van de gebroeders Ratinckx geen Ontrop te vinden. Wel in de Arthur Goemaerelei 23. En dan bleek dat de Goemaerelei in 1911 de nieuwe naam werd van de Bareellei... Tine Muls gebruikte in 1912 dus nog de oude benaming van de straat. 

Prachtige straat, die Goemaerelei, met daarin het huis Ontrop, een woning in neotraditionele stijl volgens de Inventaris van het Onroerend Erfgoed, ontworpen door de architect Jos Viérin (1872-1949)  die ook tekende voor het ontwerp van het Lijsternest, het huis van Stijn Streuvels. Broer ook van de kunstschilder Emmanuel Viérin. Small world! Die laatste verbleef tijdens WO I o.a. in Domburg - waar ook de Antwerpse zangeres Jeanne Flament naartoe was gevlucht. Maar dan zitten we weer in een andere blog...

Mon bien cher Jackie

 (gepost in Antwerpen op donderdag, 23 november 1933,  om 17-18u)

Ze heeft alles voor Pierrot gevonden wat ze daar nodig heeft, schrijft ze vanuit Antwerpen aan haar bien cher Jackie in de rue de la Forge (Smidsestraat) in Gent. "Ze" verbergt zich achter een onleesbare handtekening. Of misschien is het wel het koosnaampje dat Jackie voor haar gebruikt, het zou ta Pouzeke kunnen zijn. Wat ze voor Pierrot precies gevonden heeft, kom je niet te weten. Mogelijk heeft het te maken met de overkomst van Pierrot op zaterdag naar Antwerpen, waar alles in gereedheid is gebracht voor het logement. Maar Jackie moet Pierrot zaterdag wel gaan afhalen aan het station, verwittigt ze. En als Jackie vrijdagavond al komt, zal ze misschien niet thuis zijn, want ze heeft, zoals de vorige dagen matinée tot 18u30, en de sleutels zullen cette fois op hun plaats liggen. Wat doet veronderstellen dat ze die een vorige keer vergeten was, en dat Jackie voor een gesloten deur stond, te ijsberen tot ze terug was van haar matinée. 

De naam van de geadresseerde - Jacques Bergmans - zei me in eerste instantie niets. Maar de vraag die de schrijfster hem stelde op de beeldzijde van de prentkaart - veux-tu apporter deux petites toiles, des réproductions, articles journaux svp, j'aurai peut-être l'occasion de vendre de tes tableaux - suggereerde dat het om een schilder ging.

Bron: Jacques Bergmans: le maître des façades et des petites boutiques gantoises / Gontran Van Severen

Jacques Bergmans (Gent, 1891- Gent, 1959) was een Gents kunstschilder, vooral gekend voor zijn doeken met façades van gebouwen en kleine winkeltjes in Gent, in de eerste helft van de twintigste eeuw. Hij was de zoon van Paul Bergmans, die van 1919 tot 1933 hoofdbibliothecaris was aan de de Rijksuniversiteit Gent. Bergmans was gehuwd met Marie Hill (Gent, 1889 - Gent, 1947), een Gentse pianiste. Waarschijnlijk verbleef ze eind november in Antwerpen voor enkele optredens. Drie kinderen had het gezin: Jean, Ginette (Jinette) en Pierre (Pierrot). Een vierde leefde niet lang en stierf in 1925, een jaar na de geboorte.

De beenhouwerij (1956), Keizer Karelstraat 69, Gent
Bron: galerienieuwschoten.nl

 

 

Très chers parents

Ziet ge dat, Piet, zegt ze, ze heeft lijntjes getrokken op de kaart, om recht te kunnen schrijven. 
Ik zie het niet, zegt hij. Maar het zijn mooie bomen. 
Ze heeft ze uitgegomd, zegt ze. Maar hier en daar kan ik ze toch nog zien. En ook voor ons adres, zegt ze. 
Kan zijn, zegt hij, maar ik zie het niet. Is er nog koffie? Die bomen daar achter staan ook mooi op een rij. Heeft iemand daar ook een lijntje onder getrokken? 
Zwanst niet, Piet.

Pieter Jan Van Damme (°Oosterzele, 10.8.1852) en Maria Gentier (°Westrem, 4.10.1857) krijgen op 20 februari 1905 een kaartje van hun dochter Rufina. 13 is ze, geboren in Antwerpen op 14 oktober 1892 als Estella Maria Rufina. De familie woont in Antwerpen, in de Geraniumstraat 25, op de hoek met de Norbertusstraat en vlakbij de Sint-Amanduskerk. Maar het kan ook in het huidige nr. 23 zijn geweest, want de huizen werden rond 1907 hernummerd.

Rufina zit in Melsele op pensionaat bij de zusters van Liefde van Jezus en Maria. Ze is blij met het snoepgoed dat haar ouders bij hun laatste bezoek hebben meegebracht. Ze kijkt naar de lanterne magique, en op zondag begint de retraite. Als een “fille soumise” stuurt ze kaartjes aan haar ouders, en ze doet de groeten aan oudere zus Gabrielle en jongere broer Emile.

Haar vader is natiebaas in Antwerpen. Zijn jongere broer Evarist (°Oosterzele, 1859) is getrouwd met de jongere zus van zijn vrouw, Hortense Gentier (°Westrem, 1864).

Rufina trouwt op 28 januari 1922 met Theo Van Damme (°Sint-Jan-in-Eremo, 31.10.1890), maar ze krijgen geen kinderen. Op 1 maart 1937 sterft ze veel te vroeg, 45 jaar oud.

Haar broer, Emile, sneuvelde in mei 1916 aan het IJzerfront in Kaaskerke.

Liefste Laura

27 juni 1903

Zoo, zijn de aardbezien rijp? 't Is goed, ik kom misschien.

De geadresseerde - Laura in Turnhout - zal wel weten wie er zo'n zin heeft in aardbeien, want de afzender die het kaartje op zaterdag 27 juni 1903 op de bus deed in Antwerpen, aan het station, vond het niet nodig om het kaartje te ondertekenen. En de boodschap is kort en zonder omwegen; de onbekende afzender moet Laura waarschijnlijk goed kennen.

Op het kaartje staat het oudste huis van Antwerpen, in de Stoelstraat. De straat had rond 1900 een wat verlopen uitzicht; in het huis op nr. 11 was een estaminet gevestigd. Nu, in 2015, heeft het huis een gedaanteverwisseling ondergaan, en het raakt volgens Het Laatste Nieuws niet verkocht.

2060, Duinstraat 124

Op wandel in 2060 loop ik via de Van Urselstraat naar de Lange Ypermanstraat, op weg naar het Stuivenbergplein. Dan moet ik heel even door de Duinstraat, maar ik kan niet voorbij het eigenaardige gebouw op nr. 124. Hier woont sjiek volk, is mijn eerste gedachte. En toch lijkt het onbewoond.
Volgens de Inventaris van het Onroerend Erfgoed is dit een voormalig onderstation van de Antwerpse Elektriciteitsmaatschappij; daterend van rond 1910 - toen nutsvoorzieningen blijkbaar nog esthetisch verantwoord mochten gebouwd worden. Zowat 100 jaar later is het door Vespa verkocht.

Is dit nu een privéwoning, vroeg ik me af. Nee, zo blijkt na enig speurwerk op Google. Het is de thuisbasis, "Studio Duinstraat" (of "Duinstreet") van Katleen Vinck. Op haar website vind je een foto van de binnenruimte. De studio wordt verhuurd voor performances, tentoonstellingen,...

Nu ik mijn eigen foto van het gebouw opnieuw bekijk valt het me pas op: de lichtvlekken op de straat en op de gevel. Ze moeten afkomstig zijn van een huis op de hoek van de Lange Ypermanstraat, denk ik.

Huis op zijn smalst (Borgerhout, Kattenberg)

Dit is een van de smalste huizen die ik tot nu toe gezien heb. Ik heb het "afgestapt" op het trottoir: een gevelbreedte van 3 meter. En toch wonen daar mensen in, zag ik op de deurbellen. Hoe dat je dat met die ruimtelijke beperking, de kamerindeling? Kamer na kamer na kamer?

Het huis heeft "iets" met zijn buur op nr. 116: in de hoogte moet het niet onderdoen, al heeft het daar een valse verdieping voor nodig. Maar al is het buurhuis esthetisch een pareltje, ik ben langer blijven stilstaan voor nummer 114.

Voor zover ik kon zien, bevindt de traphal zich aan de voorzijde; de geschrankte vensters zorgen er voor daglicht.